Miejskie Centrum Opieki dla Osób Starszych, Przewlekle Niepełnosprawnych oraz Niesamodzielnych w Krakowie

1 października 2020

WPŁYW CZYNNIKÓW PSYCHOSPOŁECZNYCH NA PRZEBIEG CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA

  1. Strona główna
  2. Poradnik
  3. Blog
  4. WPŁYW CZYNNIKÓW PSYCHOSPOŁECZNYCH NA PRZEBIEG CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA

Choroby układu krążenia, czyli choroby sercowo-naczyniowe, są najczęstszą przyczyną zgonów w Polsce. GUS podaje, że odpowiadają za 46% wszystkich zgonów, ale jeszcze w latach 90. było to ponad 50%. Pod tym względem jesteśmy na zbliżonym poziomie do innych krajów europejskich. W naszym kraju problemem jest jednak wysoka zachorowalność – o 50% większa niż na Zachodzie. Mimo coraz lepszej diagnostyki i coraz nowocześniejszych metod leczenia, w Polsce co roku z powodu chorób układu krążenia umiera 200 tysięcy osób.

Choroby układu krążenia – przyczyny i czynniki ryzyka

Choroby serca i naczyń powstają w wyniku działania tak zwanych czynników ryzyka. Szczególnie narażone na rozwój chorób układu krążenia są osoby, u których występuje jednocześnie kilka takich czynników, jak: podwyższony poziom cholesterolu, palenie tytoniu, mała aktywność ruchowa, nadwaga i otyłość, upośledzona tolerancja glukozy, czynniki psychologiczne (nadmierny stres, depresja), nieracjonalne odżywianie, zaawansowany wiek, płeć męska, rodzinne obciążenie chorobami serca.

Zgodnie z definicją przyjętą przez ekspertów Polskiego Forum Profilaktyki, psychospołeczne czynniki ryzyka chorób sercowo­‑naczyniowych to duża grupa niejednorodnych, aczkolwiek często wzajemnie ze sobą powiązanych czynników, które zwiększają ryzyko wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych. Należą do nich:

  • cechy związane z rozwojem społeczno‑ekonomicznym populacji,
  • cechy związane z pozycją jednostki w społeczeństwie,
  • nagłe zdarzenia i przewlekłe uwarunkowania życia, które wpływają na zdrowie psychiczne,
  • reakcje, stany, cechy i zaburzenia psychiczne.

W ostatniej (2016) wersji Europejskich wytycznych dotyczących prewencji chorób układu krążenia za czynniki psychospołeczne o największym znaczeniu uznano: niską pozycję społeczną, stres w pracy lub w rodzinie, izolację społeczną, depresję, lęk, wrogość, typ osobowości D oraz zespół stresu pourazowego. Odnosząc się do tej listy warto przypomnieć, że najczęściej pozycję społeczną określa się poziomem wykształcenia. Wykształcenie jest tylko jednym z wielu czynników decydujących o tej pozycji. Inne czynniki to m.in. rodzaj wykonywanej pracy i zajmowane stanowiska, stan rodziny, relacje z innymi ludźmi, dochód, stan posiadania oraz sposób jego wykorzystania. Pośród tych cech poziom wykształcenia ma jednak bardzo silne i stabilne znaczenie. Pojęcia depresji, lęku i wrogości należy rozumieć nieco szerzej niż zdefiniowaną jednostkę chorobową lub objawy chorobowe. Są to cechy psychiczne określane ilościowo za pomocą odpowiednich skal. Ich występowanie z odpowiednim nasileniem może jednak wiązać się z rozpoznaniem klinicznym choroby psychicznej. Stosunkowo mało znany jest typ osobowości D, czyli tak zwana osobowość stresowa. Osoby o tym typie osobowości charakteryzuje tendencja do doświadczania negatywnych emocji, stosowania mechanizmu wyparcia oraz wycofania się z interakcji społecznych.

Patomechanizm wpływu psychospołecznych czynników ryzyka na występowanie chorób układu krążenia nie jest w pełni wyjaśniony. Przewlekły stres psychospołeczny może być wynikiem nagłych zdarzeń, które niekorzystnie wpływają na los jednostki lub przewlekle występujących trudności ekonomicznych albo organizacyjnych, a także niekorzystnego środowiska pracy, braku więzi społecznych i wsparcia społecznego oraz występowania takich cech, jak wrogość czy lęk. Uważa się, że przewlekły stres psychospołeczny jest czynnikiem ryzyka depresji. Związek depresji z podwyższonym ryzykiem zgonu z powodu chorób układu krążenia jest dobrze znany i został również potwierdzony w badaniach. Ważne jest podkreślenie, że siła tego związku oraz związku pomiędzy ryzykiem zgonu, a innymi czynnikami powiązanymi ze stresem psychospołecznym jak np. lęk, czy poczucie kontroli, jest podobna do siły związku pomiędzy ryzykiem sercowo-naczyniowym, a takimi czynnikami ryzyka jak palenie tytoniu, hipercholesterolemia czy nadciśnienie tętnicze.

Skuteczne oddziaływanie na czynniki psychospołeczne, zwłaszcza w ramach strategii ogólnopopulacyjnej, zwykle pozostaje poza możliwościami pracowników ochrony zdrowia, gdyż czynniki te w znacznym stopniu są zdeterminowane ogólną sytuacją społeczną, polityczną i ekonomiczną, a także pozycją jednostki w społeczeństwie, do którego należy. Zadania w tym zakresie należy adresować do polityków, przedstawicieli administracji państwowej i samorządowej, pracodawców i innych organizatorów życia społecznego, którzy odpowiadają za strukturę i funkcjonowanie społeczeństwa w sferze publicznej. Zadania pracowników ochrony zdrowia ograniczają się do wspierania racjonalnych inicjatyw w tym zakresie.

U indywidualnych osób modyfikacja psychospołecznych czynników ryzyka może okazać się skuteczna, gdyż niektóre z tych czynników (np. lęk, depresja) są podatne na interwencję. Dotychczas nie udało się jednak wypracować skutecznego modelu leczenia, aczkolwiek wyniki niektórych badań są zachęcające.

Według Europejskich wytycznych dotyczących prewencji chorób układu krążenia, występowanie psychospołecznych czynników ryzyka powinno zostać stwierdzone w czasie wywiadu z pacjentem. Uzyskana wiedza o obciążeniu psychospołecznymi czynnikami ryzyka powinna skłonić do szczególnej troski w zakresie działań zmierzających do redukcji narażenia na inne modyfikowalne czynniki ryzyka. Należy wziąć pod uwagę, że np. pacjenci z lękiem lub depresją są częściej obciążeni klasycznymi czynnikami ryzyka i są mniej skłonni do stosowania się do zaleceń lekarskich. Korzyści z eliminacji klasycznych czynników ryzyka (np. niewłaściwej diety,  palenia tytoniu) u pacjentów obciążonych psychospołecznymi czynnikami ryzyka będą większe niż u pacjentów, którzy nie są nimi obciążeni. Stwierdzenie obciążenia psychospołecznymi czynnikami ryzyka nie jest wskazaniem do stosowania farmakoterapii, ale świadomość obciążenia tymi czynnikami może korzystnie wpłynąć na współpracę pacjenta z pracownikami ochrony zdrowia i poprawić stosowanie się do zaleceń niefarmakologicznych, np. zmiany stylu życia w zakresie diety, aktywności fizycznej. Ponadto psychoterapia ukierunkowana na takie czynniki, jak depresja i lęk może przeciwdziałać stresowi psychospołecznemu i w konsekwencji może utorować korzystne zmiany w trybie życia oraz poprawić jakość życia.

Źródło:

https://www.rynekzdrowia.pl/Serwis-Kardiologia/Nowe-wytyczne-ESC-dotyczace-profilaktyki-chorob-ukladu-krazenia,162644,1014.html

https://www.profilaktykawmalopolsce.pl/centrum-wiedzy/837-co-to-sa-psychospoleczne-czynniki-ryzyka

Źródło zdjęcia: https://www.canva.com/photos/