Miejskie Centrum Opieki dla Osób Starszych, Przewlekle Niepełnosprawnych oraz Niesamodzielnych w Krakowie

15 maja 2021

REUMATOIDALNE ZAPALENIE STAWÓW

  1. Strona główna
  2. Poradnik
  3. Blog
  4. REUMATOIDALNE ZAPALENIE STAWÓW

Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) wbrew pozorom nie dotyczy tylko bólu stawów. To choroba autoimmunologiczna, której przyczyny nie są znane. Ważna jest szybka diagnoza i leczenie, bo im szybciej zostanie podjęta terapia, tym chory ma większą szansę na zachowanie sprawności ruchowej i w miarę normalne życie. RZS dotyka około 350 tys. Polaków (0,5-1,5% populacji). Tak jak w przypadku innych chorób autoimmunologicznych większość stanowią kobiety. RZS występuje u nich 3 razy częściej niż u mężczyzn. Jedną z przyczyn mogą być zmiany hormonalne w czasie ciąży, karmienia, menopauzy. Choroba na ogół zaczyna się między 40. a 50. rokiem życia, ale nie omija też osób, które niedawno wkroczyły w dorosłe życie.

RZS – co to za choroba?

Reumatoidalne zapalenie stawów, to choroba układowa (ogólnoustrojowa) tkanki łącznej o podłożu immunologicznym. Nie dotyczy zatem wyłącznie stawów, ale w nich się właśnie zaczyna i czyni największe spustoszenie. Jej początkiem jest stan zapalny błony maziowej, który prowadzi do jej przerostu i pogrubienia. W miarę postępu choroby błona odcina chrząstki stawowe od źródła substancji odżywczych, czyli od płynu stawowego. Powoduje to ich uszkodzenie, powstawanie nadżerek  i dalszą, nieodwracalną  destrukcję tkanek stawowych, a także okołostawowych: torebek stawowych, ścięgien i ich pochewek, więzadeł. Z czasem dochodzi do zniekształceń stawów i upośledzenia ich funkcji. Chory stopniowo traci sprawność ruchową. W przebiegu RZS dość często dochodzi do zajęcia innych narządów i układów, takich jak np.: płuca, serce, nerki, układ naczyniowy, układ nerwowy, amyloidozy wtórnej, zespołu Sjógrena. Powikłania pozastawowe choroby mogą stanowić zagrożenie życia.

Reumatoidalne zapalenie stawów: przyczyny

Nie warto się nad tym zastanawiać, ponieważ etiologia RZS pozostaje nieznana. Z niewiadomego powodu układ immunologiczny atakuje własne tkanki, co prowadzi do przewlekłego stanu zapalnego. Znane są natomiast czynniki, które biorą udział w tym procesie.

Pierwszy z nich to czynnik genetyczny. Możemy mieć predyspozycje do reumatoidalnego zapalenia stawów, jeśli odziedziczyliśmy gen HLA-DRB1. Jednakże muszą dodatkowo zaistnieć czynniki środowiskowe, żeby choroba zaatakowała (palenie tytoniu, infekcje, autoantygeny). Inicjują zaburzenia pracy układu immunologicznego, polegające na pobudzeniu limfocytów T do uwalniania cytokin prozapalnych.

Reumatoidalne zapalenie stawów: objawy

Najczęściej spotykane objawy RZS to ból i obrzęk małych stawów rąk i stóp. We wczesnej fazie choroby symptomy te rzadziej dotyczą tzw. dużych stawów: barkowego, łokciowego, biodrowego, kolanowego, skokowego. Charakterystyczne jest, że dolegliwości występują symetrycznie, tzn. w tych samych stawach po obu stronach ciała. Typowa jest też ich poranna sztywność, trwająca co najmniej godzinę. Chorobie mogą towarzyszyć: uczucie zmęczenia, stany podgorączkowe i gorączka, chudnięcie, brak apetytu. Jej przebieg jest bardzo różnorodny, ale zazwyczaj przypomina sinusoidę: okresy zaostrzeń przeplatają się z okresami remisji, np. w czasie ciąży choroba często się wycisza, a po urodzeniu dziecku ponownie się uaktywnia.

Reumatoidalne zapalenie stawów: diagnostyka

Już po roku trwania choroby, jeżeli nie jest właściwie leczona, u wielu osób można stwierdzić nadżerki powierzchni stawowych. Tymczasem chorzy często znacznie dłużej czekają na postawienie diagnozy, chociaż dzięki obowiązującym od 2010 r. nowym kryteriom klasyfikacji reumatoidalnego zapalenia stawów (ACR/EULAR) można je rozpoznać we wczesnej fazie. Wprowadzają one specjalną punktową skalę, która bierze pod uwagę: liczbę zajętych stawów, wyniki badań serologicznych (czynnik reumatoidalny RF i przeciwciała przeciw cytrulinowemu peptydowi ACPA), oznaczenie wskaźników ostrej fazy zapalnej (OB i/lub białko C-reaktywne CRP), czas trwania objawów (powyżej 6 tygodni). Wynik równy 6 lub więcej potwierdza RZS. Kryteria klasyfikacyjne są tak skonstruowane, że nie wykluczają choroby nawet przy negatywnych wynikach badań serologicznych (zdarza się to u ok. 5% chorych). W ramach diagnostyki wykonuje się też RTG rąk i stóp na początku choroby. Potem powtarza się go co 2 lata, aby ocenić postęp choroby. Można też ocenić aktywność choroby, co ma istotne znaczenie zwłaszcza w prowadzeniu terapii, za pomocą wskaźnika DAS28, biorącego pod uwagę zarówno objawy kliniczne, jak i wyniki badań laboratoryjnych. Do jego obliczania bierze się pod uwagę: liczbę bolesnych i liczbę obrzękniętych stawów, OB., subiektywną ocenę aktywności choroby przez pacjenta. DAS28 poniżej 2,6 świadczy o remisji RZS, powyżej 5,1 o dużej jego aktywności.

Reumatoidalne zapalenie stawów: leczenie

Uważa się, że terapia powinna być rozpoczęta w ciągu 3-6 miesięcy od czasu wystąpienia objawów. Leki, którymi dysponujemy, nie potrafią wyleczyć RZS, ale hamują postęp choroby. Jeśli zostaną wcześnie podane, zwiększają szansę na uzyskanie i utrzymanie remisji choroby lub małej jej aktywności. Zapobiega to nieodwracalnym zmianom w stawach, które mogą prowadzić do inwalidztwa, oraz powikłaniom pozastawowym. Podstawę terapii stanowią leki modyfikujące przebieg choroby (metotreksat, leflunomid, sulfasalazyna czy słabiej działające cyklosporyna A i arechina). Hamują one namnażanie się komórek zapalnych.

Podawanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych zaleca się tylko przy zaostrzeniu choroby, ponieważ zwiększają ryzyko zapalenia błony śluzowej żołądka i choroby wrzodowej.

W okresach dużej aktywności RZS lub przy braku efektów terapii lekami modyfikującymi przebieg choroby stosuje się glikokortykoidy, ale przez krótki okres, gdyż mają wiele działań niepożądanych. Przełomem w leczeniu RZS okazały się leki biologiczne, ukierunkowane na poszczególne cytokiny prozapalne. Zmniejszają ból, hamują znacząco postęp choroby, a podawane w pierwszej jej fazie zapobiegają uszkodzeniom stawów. Na ogół podaje się je łącznie z lekiem modyfikującym przebieg choroby przez rok-dwa lub dłużej zależnie od wskazań. Powodują wyciszenie choroby na kilka, kilkanaście miesięcy lub dłużej. Powinno się do nich powracać w okresach zaostrzenia. Są refundowane przez NFZ, ale w ramach programów terapeutycznych. Trzeba spełniać określone kryteria, aby z nich skorzystać. Podstawowe to brak efektów leczenia dwoma lekami modyfikującymi przebieg choroby po pół roku terapii.

Reumatoidalne zapalenie stawów: rehabilitacja

Stawy objęte stanem zapalnym trzeba oszczędzać, ale nie wolno pozbawiać ich ruchu. Zmniejsza się bowiem wtedy ich ruchomość, wydzielanie płynu stawowego i słabną mięśnie. Dlatego kinezyterapia (leczenie ruchem) ma ogromne znaczenie dla utrzymania sprawności.

Ponadto łagodzi ból, redukuje stres. Specjalne zestawy ćwiczeń początkowo wykonuje się pod okiem rehabilitanta, a potem według jego wskazówek samemu w domu. Farmakologiczne leczenie RZS wspomagają dobrze dobrane zabiegi, np.: krioterapia, laseroterapia, jonoforeza z lekami przeciwzapalnymi, masaże. Chociaż część urlopu warto spędzić w sanatoriach, które oferują wiele zabiegów łagodzących dolegliwości (np. kąpiele borowinowe, kąpiele siarczkowe,  masaże), a przede wszystkim ważny jest wypoczynek.

Rady profilaktyczne:

  • Prawidłowo się odżywiaj. Ogranicz spożycie żywności przetworzonej, ponieważ zawiera konserwanty, barwniki i inne dodatki, które przyczyniają się do powstawania wolnych rodników nasilających stan zapalny. Jedz dużo warzyw i owoców, bo bogate są w przeciwutleniacze eliminujące nadmiar wolnych rodników. Nie żałuj sobie tłustych ryb morskich. Zawierają kwasy omega-3 (EPA i DHA), zmniejszające stan zapalny. Zrezygnuj z tłuszczów zwierzęcych, tłustych wędlin, mięs, ponieważ znajdujące się w tych produktach nasycone kwasy tłuszczowe zwiększają ból i postęp choroby.
  • Ruszaj stawami, chociaż cię bolą.
  • Chroń się przed infekcjami – zaostrzają objawy RZS.
  • Unikaj przebywania w zimnych i wilgotnych miejscach.
  • Dbaj o to, aby dobrze się wysypiać.
  • Unikaj ciężkiej pracy fizycznej, aby nie dopuścić do przeciążania stawów.
  • Utrzymuj prawidłową masę ciała, aby nie obciążać nadmiernie stawów stóp, kolan i bioder.
  • Rozkładaj obciążenie na wiele stawów, np. podnoś kubek, czajnik dwiema rękami, i zmniejsz wysiłek, jaki wkładasz w wykonywanie różnych czynności.
  • Staraj się zachować równowagę pomiędzy wypoczynkiem a aktywnością fizyczną. Nie przepracowuj się, nawet gdy jesteś w dobrej formie.

Piśmiennictwo:

  1. Wieczorowska-Tobis K., Talarska D. (red): Geriatria i pielęgniarstwo geriatryczne. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2010.

Źródło zdjęcia: https://www.canva.com/photos/