Psychologiczne problemy osób w podeszłym wieku

Starzenie się jest postępującym procesem zmniejszania sprawności psychofizycznej.  Najbardziej charakterystycznymi dla procesu starzenia zmianami fizycznymi są: skóra staje się sucha, cienka i pomarszczona, siwieją i przerzedzają się włosy, występuje osteoporoza, zmiany w kręgach oraz kłopoty stomatologiczne. Starzenie psychologiczne, to działanie czasu na osobowość człowieka oraz na jego życie emocjonalne i duchowe. Zmiany psychiczne składają się na obraz tzw. psychiki starczej i należą do nich: zawężenie zainteresowań, zesztywnienie poglądów oraz związana z tym obawa przed wszystkim co nowe, upośledzenie kojarzenia i bystrości spostrzeżeń, osłabienie wrażliwości uczuciowej, chwiejność emocjonalna, tzw. mądrość starcza polegająca na uznawaniu za pewne tylko własnych poglądów, oszczędność posunięta do skąpstwa, zaostrzenie negatywnych właściwości charakteru, tzw. „łagodne zapominanie wieku podeszłego”, introwersja, postępujące poczucie izolacji społecznej. Możemy zaobserwować dwa nurty postaw społecznych w stosunku do ludzi starszych. Pierwszy z nich polega na pozbywaniu się osób starszych i wyrzucaniu ich poza obręb społeczności, z powodu ich nieprzydatności w tworzeniu dóbr spowodowanej postępującą fizycznym i psychicznym niedołęstwem. Drugi polega na okazywaniu szacunku, a nawet czci człowiekowi starszemu z racji ich doświadczeń. Osoby starsze trafiają do różnych instytucji oferującym im wszechstronną opiekę. Jednak najważniejszą rolę w życiu każdego człowieka odgrywa rodzina. Tam realizowane są najważniejsze potrzeby człowieka starszego. Do nich należą: poczucie użyteczności, prestiżu, poczucie bezpieczeństwa fizycznego i psychicznego. Bardzo ważne są relacje między starszym i młodszym pokoleniem. Wielu ludzi starszych może prowadzić samodzielne życie tylko dzięki pomocy rodziny. Wraz z wiekiem stopniowo obniża się witalność człowieka. Najbardziej dokuczliwymi dla osób w podeszłym wieku jest, spowodowana utratą sprawności fizycznej, konieczność korzystania z pomocy innych ludzi. Ciężar opieki nad starszym człowiekiem spada na społeczeństwo. Dlatego też rozbudowywane są sieci placówek dla ludzi starszych. Należą do nich: domy rencistów, domy pomocy społecznej, domy dziennego pobytu, zespoły opieki zdrowotnej, zespoły środowiskowej opieki społecznej, pensjonaty dla osób starszych, Polski Czerwony Krzyż, a także hospicja.

Wyróżnia się następujące typy przystosowania się w starszym wieku:

1) postawa konstruktywna,

2) postawa zależności,

3) postawa obronna,

4) postawa wrogości,

5) postawa wrogości skierowana na samego siebie.

Postawa „konstruktywna”, ułatwia realizację zadań rozwojowych w okresie starości. Osoba reprezentująca taką postawę w okresie starości realizuje się oraz potrafi czerpać pozytywne aspekty z wieku, w którym się znalazła. Warto jednak przyjrzeć się czterem kolejnym postawom, które są negatywne. Drugą postawę – „zależności” wykazują jednostki bierne i zależne od otoczenia. Często adresatem są współmałżonkowie lub dzieci osób starszych. Postawa ta cechuje ludzi o ubogich aspiracjach życiowych, które nie podejmują starań o kontynuowanie swojej roli zawodowej. Są to osoby o wysokiej zewnątrz sterowności, które bez rodziny nie są w stanie zachować harmonii wewnętrznej oraz poczucia bezpieczeństwa. Osoby reprezentujące taką postawę są zazwyczaj zrównoważone, nie wykazujące wrogości ani lęków. Trzeci typ to postawa „obronna”, charakterystyczna dla osób obawiających się dopuścić do siebie uczucia związane lękiem przed starością, niepełnosprawnością i śmiercią. Są to ludzie przesadnie opanowani, sztywni w swych nawykach i przyzwyczajeniach, zaabsorbowani aktywnością zawodową oraz własną samowystarczalnością. Wiek emerytalny jest dla nich trudnym etapem życia, ponieważ przejście na emeryturę spostrzegają jako zablokowanie realizacji sensu życia. Powodem tego są trudności, jakie pojawiają się w szukaniu nowej roli. Prowadzą często do załamania się poczucia jakości życia. Zachodzi wtedy konieczność przeformułowania wizji życia tak, aby rola zawodowa stała się echem lub pośrednim wyznacznikiem struktury „ja”. Osoby przejawiające postawę „obronną”, unikają propagowania postaw i poglądów niekonwencjonalnych oraz wypowiadania własnych osądów. Mają trudności z dzieleniem się swoimi problemami życiowymi lub rodzinnymi, gdyż pochłania ich bardziej życie zewnętrzne niż własne przeżycia. Odczuwają lęk przed śmiercią i niepełnosprawnością, który maskują nadaktywnością oraz zaabsorbowaniem czynnościami zewnętrznymi. Widoczna może być postawa niechęci osób starych, którzy nie kryją zazdrości wobec ludzi młodych. Postawa „wrogości do otoczenia” cechuje osoby „stare – gniewne”, agresywne, wybuchowe i podejrzliwe. Tacy ludzie mają tendencję do przerzucania na inne osoby, instytucje lub układy społeczne własnych pretensji. Przypisują oni winę swojemu otoczeniu za wszelkie niepowodzenia. Charakteryzują się brakiem realizmu oraz postrzeganiem okresu starości jako negatywnego i przynoszącego jedynie straty. Podobnie jak przedstawiciele postawy „obronnej” nie potrafią pogodzić się z płynącym czasem i pałają zazdrością. Buntują się przeciwko starości i odczuwają lęk przed śmiercią. Ostatnia postawa, to postawa „wrogości do siebie”. Cechuje ona ludzi starych o wyraźnie ujemnym bilansie życiowym. Unikają oni wspomnień o przeszłości pełnej niepowodzeń i trudności. Najczęściej są to osoby mało aktywne i niezaradne, które biernie przyjmują trudności zsyłane przez los, nie buntując się i nie próbując walczyć o własne szczęście. Ludzie reprezentujący postawę „wrogości do siebie” często przeżywają depresję, która jest reakcją na niemożność zaspokojenia potrzeby miłości. Wrogość przejawia się w pretensjach i żalu do samego siebie. Takie osoby cierpią także na poczucie zbędności i osamotnienia. Dość realistycznie oceniają swój obraz starzenia się. Śmierć traktują jako wyzwolenie od nieszczęśliwej egzystencji. Chorzy niewidomi w podeszłym wieku często wykazują zmiany charakterologiczne: lęk, podejrzliwość, poczucie, że są oszukiwani. Pacjent źle słyszący, często ukrywa ten problem lub nie zawsze o nim mówi, wraz z pogarszającym się słuchem coraz trudniej zrozumieć mu innych i być rozumianym samemu, co powoduje, że ma poczucie niepełnosprawności czy zaburzenia emocjonalne

Społeczny stereotyp człowieka starego jest jedną z przyczyn traktowania starzenia się społeczeństwa jako klęski. Ludzi starych postrzega się często jako społecznie izolowanych, ale też izolujących się od rodziny, życia społecznego i społeczeństwa w ogóle. Wreszcie o ludziach starych często powiada się, że są uciążliwym balastem oraz jednostkami niezdolnymi do prowadzenia samodzielnego i sensownego życia. Tymczasem starzenie się jest jednym z etapów naszego życia. Tworzenie się odpowiedniej postawy wobec procesu starzenia się i starości wynika z osobistego doświadczenia: satysfakcji z mijającego życia bądź jej braku, poczucia radości, czy smutku, zmarnowanego lub udanego życia, a także rezygnacji bądź walki, zmagania się z losem i życiem. Bardzo wiele dróg prowadzi do zdrowego starzenia się. I to my sami decydujemy o wyborze własnej drogi. Najlepiej też abyśmy sami próbowali również rozwiązywać problemy, związane z niedogodnościami podeszłego wieku. Jest bardzo wiele płaszczyzn w życiu, o które należy zadbać aby procentowały w przyszłości. Są nimi: 1) zdrowie oraz dbałość o sprawność i kondycję; 2) takie wychowanie dzieci, by móc na nie liczyć na starość; 3) zabezpieczenie finansowe (sytuacja materialna, emerytura, dodatkowe ubezpieczenie); 4) wykształcenie i pozycja zawodowa; 5) pielęgnowanie zainteresowań i pasji; 6) przyjaźnie i kontakty towarzyskie; 7) prowadzenie właściwego stylu życia.

Piśmiennictwo:

1. Muszalik M., Kędziora-Kornatowska K. (red.): Pielęgnowanie pacjentów w starszym wieku. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2018.

Źródło zdjęcia: https://www.canva.com/photos/